Ach, het zal zo’n vaart niet lopen. De taal die een politicus uitslaat, vóórdat hij aan de macht komt, moeten we niet letterlijk nemen. Eenmaal aan de macht wordt dat wel getemperd. Hij doet toch ook goede dingen voor de economie. Ja, ik weet wel dat hij daarbij ook wel eens wat onhandige uitspraken doet. Daar sta ik ook niet achter, hoor. Hij zal toch niet letterlijk willen dat we in opstand komen? De democratie help je echt niet zo maar even om zeep, hoor.

Zo maar een greep uit uitspraken die je al jarenlang overal aan de borreltafel kan tegenkomen. De taal van sommige politici is echter een goede aanwijzing voor wat ze willen. Daar gebruiken ze die taal juist voor. Daar is niets toevalligs, of ongemeends aan. Is de taal gericht op samenzwering, verraad en verzet, laat je dan niet verrassen als je plotseling wakker wordt en het Capitool wordt bestormd, of een GGD-testlocatie in Urk wordt in de brand gestoken. Wat is er in die mensen om gegaan? Het is goed om dat te onderzoeken. Onderzoeken is echter niet rechtvaardigen. Historici wijzen er terecht steeds meer op, dat historische vergelijkingen natuurlijk vaak mank gaan, maar wel een waarschuwend signaal kunnen afgeven. Thijs Kleinpaste, historicus, publiceert vandaag in De Volkskrant ( p. 20 -21) een verhelderend artikel over de avondklokrellen in Nederland en de bestorming van het Capitool in de VS, onder de titel ‘Relschopper is een nuttige sukkel voor de opruier’.

Opruiing in Nederland lijkt voorbehouden aan PVV en Forum voor Democratie. Ze hebben de mond vol van vrijheid, volkswil en democratie, maar gebruiken ook de taal van ‘homeopathische verdunning van het Nederlandse volk’ en ‘nepparlement’. Als de fractievoorzitter van de lokale PVV in Urk zegt er alles aan te doen om de avondklok op Urk niet te handhaven, dan kun je er vervolgens niet versteld van staan dat de GGD-testlocatie in de hens gaat. Als je, zoals Forum, oproept tot verzet op basis van hele en halve complottheorieën, moet je geen verontwaardigde verbazing veinzen, dat geweld wordt gebruikt tegen ‘Kick off Zwarte Piet’ en dat moskeeën moeten worden bewaakt tegen aanslagen en brandstichtingen van je aanhangers. Trump verheerlijken is ook zo’n verraderlijk taalgebruik. Kleinpaste is er overduidelijk over: “Je kunt niet beweren, dat er een staatsgreep plaatsvindt, en de vermoorde onschuld spelen, als je aanhangers de logische conclusie trekken”.  Woorden stoken het vuur op, als je spreekt over de elite die het volk verraadt, als je bewust en opzettelijk het verschil tussen kritiek en opruiing oprekt, als journalisten hun werk niet meer veilig kunnen doen omdat jij ze als propagandamiddel van de elite hebt afgeschilderd en als je de parlementaire democratie, waarvan je zelf deel uit maakt, verdacht maakt.

Woorden kunnen de vlam in de pan veroorzaken, zoals we op 6 januari in de VS zagen “als de taal van samenzwering, verraad en verzet wordt gebruikt om de democratie systematisch van haar legitimiteit te beroven”. Niet bagatelliseren, maar waarschuwen, is het antwoord, want, zo schrijft de historicus, “Laat niemand naïef zijn over waartoe het kan leiden”. 

Hoe onschuldig lijkt dan het bericht in het Dagblad van het Noorden, dat archeologisch onderzoek geen hunebed heeft opgeleverd in Gasselte. Wichelroedelopende boer Hingstman uit Bronneger is echter niet overtuigd: “De professionals hebben er naar gekeken. Ik ben maar een amateur. De heren zeggen van niet, maar ik zeg: we weten het pas als we graven”. Hij wil er nu met een kraan naar gaan graven. Wetenschap is immers ook maar een mening en de zorgvuldige opgravingsmethoden van archeologen, die grondlaag voor grondlaag met schepjes en vegertjes in de weer zijn, is flauwe kul. Gewoon een bulldozer gebruiken.

God behoede ons voor dit soort amateurs!

Waarheid en verbeelding II (2 februari – 28 februari 2021)