Majorie Taylor Greene is een nieuw verkozen Republikeinse in het Amerikaanse Congress. Zij is een aanhanger van de complottheorieën van QAnon en dat resulteert er in, dat ze de overheid beschouwd als “een mondiale bende van Satan-aanbiddende pedofielen” (De Volkskrant, 3 februari 2021, p. 7). Dat is echter nog niet alles; er is op 9/11 helemaal geen vliegtuig neergestort op het Pentagon; de dood van John Kennedy jr. door een vliegtuigongeluk was een opzet door de Clintons om zich van een politieke tegenstander te ontdoen; schietpartijen op scholen in Sandyhook en Parkland zijn in scene gezet om het wapenbezit in de VS in te dammen. Zo gaat het nog een tijdje door. Ook de Trumpmythe – met de verkiezingen is op grote schaal gefraudeerd, want de grote winnaar is niet Biden , maar Trump –  hoort tot haar repertoire. De fraaiste is, in mijn ogen, dat de bosbranden in Californië zijn veroorzaakt door lasers uit de ruimte, mede gesponsord door Joodse bankiers. Joden spelen, zoals we uit de geschiedenis weten, bijna altijd een rol in complottheorieën.

In de VS is de bestorming van het Capitool op 6 januari 2021 door een grote groep mensen ingegeven door de overtuiging, dat de verkiezingen grootscheeps zijn gefraudeerd en dat Trump niet alleen de grote winnaar ervan was, maar ook een plan had om president te kunnen blijven. Dat kwam uiteindelijk niet uit, maar dat complottheorieën kunnen leiden tot opstand, poging tot staatsgreep, moord en plundering hebben we live kunnen volgen via CNN. Er leven kennelijk mensen in parallelle werelden, waarin de werkelijkheid van de één schril afsteekt bij die van de ander die als tegenstander, of vijand wordt beschouwd. Zoals Majorie Taylor Greene, die op grond van haar werkelijkheidsbeleving nog steeds vindt dat de verkiezingen gestolen zijn en dat de Democraten, de tegenstanders én vijanden, dood moeten. Toen een medestander van Greene op Facebook suggereerde dat Obama en Hillary Clinton zouden moeten worden opgeknoopt, reageerde Greene met “De voorbereidingen worden getroffen”. Ook was ze van mening dat Nancy Pelosi, Democratisch fractieleider, de kogel moest krijgen. Geen misselijke haatuitingen! De vraag dringt zich op, of mensen met dit soort van opvattingen en dit soort werkelijkheidsbeleving, wel thuishoren in een democratie. Het korte antwoord is: ja, want ze is gekozen en veel van haar kiezers denken er net zo over. Geschat wordt dat de helft van het Republikeinse electoraat QAnon-complottheorieën aanhangt en gelooft. Toch ligt het antwoord wel wat ingewikkelder. Het gaat ook om de vraag, hoe weerbaar een democratie kan en mag zijn tegen oproepen tot geweld, opruiing, belediging en bedreiging van andere gekozen volksvertegenwoordigers.

In de VS zijn de Republikeinen verdeeld over het antwoord op de vraag, of Greene wel in het Congress kan blijven zitten. Mitch McConnell, niet de minst conservatieve Republikein, vindt kennelijk van niet: “Wappie-leugens en complottheorieën zijn een gezwel voor de Republikeinse partij en ons land. Iemand die suggereert dat het Pentagon niet door een vliegtuig werd getroffen op 9/11, en dat de Clintons JFK juniors vliegtuig hebben laten neerstorten, leeft niet in de werkelijkheid”. ( De Volkskrant, 3 februari 2021, p. 7).

Een poging, zo lijkt het er op, om de parallelle werkelijkheden weer aaneen te smeden tot één gemeenschappelijke werkelijkheid. Dat kan natuurlijk alleen, als je de ander er bewijsbaar op kunt betrappen, dat hij de feiten negeert en “wappie-leugens” verspreidt, d.w.z. leugens die door niet al te helderen van geest worden aangehangen en rondgebazuind. Evolutionair-psycholoog Mark van Vugt probeert het fenomeen complottheorie wetenschappelijk te ontleden in zijn boek “Lucy, Darwin en Lady Gaga’ (Amsterdam 2020). Hij waarschuwt: “Complottheorieën lijken onschuldig, maar zijn dat vaak niet”(p.143). Het is oppassen geblazen in tijden van zgn. alternatieve feiten. Wetenschappers spreken van een complottheorie als we de indruk hebben, dat een groep mensen heimelijk tegen ons aan het samenspannen is. Er is daarbij zowel sprake van een geheim, als van een bedreiging, maar ook van een veronderstelling. Een complot dat bewezen wordt, is immers geen theorie meer. Van Vugt heeft onderzocht en gevonden, dat mensen gemakkelijker in een complottheorie geloven, als in hun land de persvrijheid aan banden is gelegd en dat mensen met extreme politieke opvattingen, zowel links als rechts, er gevoeliger voor zijn. “Datzelfde geldt voor lager opgeleiden én voor machtige mensen met een paranoïde karakter” (p. 145). Complottheorieën zijn van alle tijden en komen in alle culturen voor. Soms kan het, zoals we uit de geschiedenis weten, erg uit de hand lopen en dan ligt genocide op de loer. Daarvoor is het nodig om de tegenstanders niet alleen als vijanden te betitelen, maar ook te ‘ontmenselijken’ door ze met ongedierte of kakkerlakken te vergelijken. Ongedierte roei je immers liefst uit.

In ons land is sprake van een anti-coronabeweging, die zich niet zozeer met de bestrijding van corona ( wie kan daar op tegen zijn?) bezighoudt, maar met de ontkenning van de ernst van de pandemie. Deze beweging uit zich vooral op de social media en politiek door Forum voor Democratie. Op 5 februari maakt het Dagblad van het Noorden melding van telefonische bedreigingen en het losgaan op de social media aan het adres van het UMCG in Groningen. “Nederland zou bezig zijn concentratiekampen in te richten. UMCG-ers werden uitgemaakt voor Hitler en dokter Mengele”. De aanleiding werd gevormd door de aanwijzing van het UMCG voor het reserveren van vijf ic-bedden voor gedwongen opname van besmettelijke covid-patienten. Als Forumleider Baudet spreekt over corona als een griepje, kun je dit soort reacties verwachten. Er is maar één heel duidelijke remedie tegen dit soort uitwassen; wetenschappelijke feiten vaststellen en die vervolgens voortdurend en bij herhaling onder de aandacht van de mensen te brengen en Baudet daar politiek mee ter verantwoording te roepen. Hij zou al eens hebben geopperd, dat de Joodse ( Hongaarse) multimiljonair George Soros achter het coronavirus zou zitten. Later bleek dit om een grapje te gaan. We nemen Baudet veel te letterlijk op zijn woorden, aldus Baudet. De politie meldt ondertussen, dat 1400 arrestaties zijn verricht tijdens de Avondklokrellen en 20.000 boetes zijn uitgedeeld. Ophitsen en oproepen tot rellen is in onze democratische rechtstaat verboden en wordt derhalve politioneel ( niet door het leger) bestreden. Een voorbeeld van een weerbare democratie.

De coronacrisis en de bestrijdingsmaatregelen ervan zullen zeker een belangrijk verkiezingsthema gaan worden. Er zijn politici, die corona geen inzet van de verkiezingen willen maken, zodat een demissionair kabinet nog voldoende machtsmiddelen heeft om maatregelen te nemen via normale meerderheden in de Tweede Kamer. Daar is veel voor te zeggen, maar zodra er ook maar één partij is, die van dit voornemen afwijkt, worden de andere partijen daar ongewild wellicht, maar onvermijdelijk in meegetrokken. In een TV-spotje heeft Forum de knuppel al in het hoenderhok gegooid met de slagzin: ’Het nieuwe normaal is niet normaal’. Taalkundig is daar wel wat op aan te merken, maar duidelijk is dat de coronacrisis door Forum in het geding is gebracht. De verkiezingsuitslag zal ons na 17 maart leren in hoeverre Nederland, waar de pers immers niet aan banden is gelegd, meegaat in verregaande complottheorieën.

In de VS kan Majorie Taylor Greene ongestraft, dat wil zeggen binnen de democratische spelregels, allerlei complottheorieën aanhangen en uitdragen. Aanzetten tot moord , opstand en plunderingen is weliswaar verboden, maar kost veel inspanning om via de rechter aan de kaak te stellen. Toch gebeurt er wel het een en ander. Dagblad van het Noorden meldt op 6 februari onder de kop ‘Complotdenker uit commissies gezet’, dat Greene uit twee parlementaire commissies is weggestemd door de Democraten, gesteund door 11 Republikeinen. Greene had die bui al zien aankomen en had kort daarvoor al wat van haar rabiate uitspraken teruggenomen: “Dit waren woorden uit het verleden en die vertegenwoordigen mij en mijn waarden niet”, aldus Greene. Een principiële vraag dringt zich dan vervolgens op. Als je bent gekozen op basis van QAnon-complottheorieën, kun je daar dan ongestraft afstand van nemen, zodra je gekozen bent? Natuurlijk kun je van mening veranderen, als de omstandigheden, nieuwe inzichten , of de feiten, daar aanleiding toe geven, maar hier gaat het om waarden en dat is toch wat wezenlijker, gaat wat dieper. Als je op andere waarden overgaat nadat je bent gekozen, is het niet alleen de vraag, of je nog geloofwaardig wordt gevonden in je nieuwe hoedanigheid, maar ook , of je als gekozen volksvertegenwoordiger kunt blijven zitten. Jouw aanhangers hebben immers, zo mogen we aannemen, die waardenswitch niet gemaakt.

Geloofwaardig is Greene niet gevonden door de meerderheid van haar collega’s, maar de principiëlere, onderliggende vraag, of ze haar parlementszetel kan blijven bezetten, is vooral een kwestie van haar eigen geweten. Zijn het alleen “woorden uit het verleden” die nu zijn vervangen door “woorden in het heden”?, dan is haar nieuwe statement van weinig waarde en eerder een gelegenheidsargument. Als ze echt tot nieuwe inzichten is gekomen , tot nieuwe waarden zelfs die haar in het heden beter vertegenwoordigen dan haar woorden uit het verleden, dan stapt ze op. Dat zie ik echter nog niet zo maar gebeuren.

We moeten het met de woorden doen, die geuit zijn. Letterlijk, of figuurlijk, gemeend of ironisch, leugenachtig, of waarheidslievend. Politici zouden we op hun woorden moeten beoordelen, zonder dat we er van alles bij moeten verzinnen om te ‘bewijzen’ dat ze het omgekeerde geloven van wat ze zeggen. Majorie Taylor Greene is geen geval apart, maar exemplarisch voor de tijd , waarin we leven.

Hopelijk heeft de evolutionair-psycholoog gelijk met zijn stelling, dat persvrijheid van groot belang is om het complotdenken in te dammen. Ik ben er echter nog niet zo zeker van.